Άρθρο στο περιοδικό "ΠΑΝΟΡΑΜΑ" (Μάρτιος २०१०)

Του Παντελή Κομνηνού
Κλασ. Φιλολόγου
Δρ. Προϊστορικής Αρχαιολογίας ΑΠΘ

ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΤΟΠΙΟ ΣΤΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ
Όλους μας γοητεύει κάποια φορά, όταν καθόμαστε αναπαυτικά στο σαλόνι μας και αναρωτιόμαστε ποιοι άνθρωποι ζούσαν κάποτε, στο σκοτεινό παρελθόν, στα προϊστορικά και στα αρχαία χρόνια, σ’ αυτόν τον τόπο; Ποια γλώσσα μιλούσαν, πώς συμπεριφέρονταν, πώς ντύνονταν, πώς έμοιαζαν τα σπίτια τους; Όταν το κάνουμε αυτό, τότε αγγίζουμε με τα ακροδάχτυλά μας την έννοια της αρχαιολογίας. Δεν πιστεύω να υπάρχει κανείς εδώ στο Πανόραμα που να πιστεύει ότι οι πρόσφυγες από τη Μ. Ασία ήταν οι πρώτοι που κατοίκησαν τον τόπο αυτό! Αντίθετα, αρχαιολογικές μαρτυρίες υπάρχουν για τους πρώτους κατοίκους του Πανοράματος και η αρχαιολογική σκαπάνη έχει να μας αποκαλύψει πολλά ακόμη!Είναι γεγονός πως ο τόπος δεν γνώρισε την πυκνή κατοίκηση άλλων περιοχών της Θεσσαλονίκης ούτε τη συνέχειά τους. Οι βεβαιωμένες αρχαιολογικές θέσεις στο Πανόραμα είναι δύο: Η θέση στο λόφο Αναλήψεως και η τούμπα στο χώρο πάνω από τα αναπαυτήρια. Υπάρχει και η τούμπα στα όρια των αγροκτημάτων Θέρμης και Πανοράματος, 2 χλμ νότια του οικισμού, με αρχαιολογικά κατάλοιπα που χρονολογούνται στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού και φτάνουν ως την Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου (1700-1100 π.Χ. και 1100-800 π.Χ. αντίστοιχα). Επιπλέον, γεγονός είναι πως στην περιοχή μας δεν έλαβε χώρα καμία συστηματική ανασκαφή. Μόνο κάποιες σωστικές ανασκαφές έχουν γίνει σε οικόπεδα της περιοχής και κάποιες επιφανειακές έρευνες εντοπισμού θέσεων. Στις προαναφερθείσες θέσεις των προϊστορικών και κλασικών χρόνων μπορούμε να εξάγουμε κάποια συμπεράσματα για τον χαρακτήρα και τη χρονολόγηση των ευρημάτων. Αρχικά, ο λόφος Αναλήψεως φαίνεται να κρύβει κατάλοιπα ιστορικών χρόνων. Ωστόσο, οι σύγχρονες δραστηριότητες στην κορυφή του λόφου κατέστρεψαν μέρος του οικισμού. Πολύ πιο ενδιαφέρουσα όμως φαίνεται να είναι η περίπτωση της τούμπας που βρίσκεται στην περιοχή των αναπαυτηρίων. Σωστικές ανασκαφές που έγιναν περιμετρικά της τούμπας έφεραν στο φως υπολείμματα οικισμού. Η εξέταση των επιφανειακών ευρημάτων (κεραμικής κυρίως) της τούμπας έδειξε αδρή κεραμική που χρησιμοποιείται στην οικτεχνία και το νοικοκυριό και δεν μπορεί να βασιστεί σ’ αυτήν χρονολόγηση. Δοκιμαστικές τομές στην περίμετρο της τούμπας που διενήργησε κατά το 2007 η ΙΣΤ΄ ΕΠΚΑ ήταν στην αρχή απογοητευτικές. Στη συνέχεια όμως αποκαλύφτηκε η ύπαρξη μέρους βαθιάς τάφρου, που περιτρέχει γύρω την τούμπα. Σε πολλά σημεία η τάφρος φαίνεται να είναι μπαζωμένη με αδρές πέτρες και κεραμικό υλικό. Η χρονολόγηση της κεραμικής καθώς και ειδώλια που βρέθηκαν εκεί οδηγούν σε χρονολόγηση στα όψιμα κλασικά και πρώιμα ελληνιστικά χρόνια (4ος-3ος π.Χ.αι.). Από το πλήθος και το είδος των μπαζωμάτων της τάφρου φαίνεται πως κοντά της πρέπει να είχαν κατασκευαστεί σύνθετα αρχιτεκτονικά έργα. Η κορυφή της τούμπας είναι διαταραγμένη, εξαιτίας σύγχρονων κατασκευών, την ύπαρξη δύο πολυβολείων από τους τελευταίους πολέμους καθώς και τη χρήση ενός παρατηρητηρίου της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας.Η θέση του οικισμού και η απουσία γόνιμων καλλιεργητικών εκτάσεων ολόγυρα (όπως π.χ. στην περίπου σύγχρονη ανατολικότερη θέση της Θέρμης) υποβάλλουν την ιδέα πως οι κάτοικοι δυνητικά ασχολήθηκαν είτε με την κτηνοτροφία είτε την υλοτομία (υπάρχει άμεση πρόσβαση προς τις πλαγιές του Κισσού), τη φύλαξη και προστασία του σημαντικού αρχαίου δρόμου από τη Μυγδονία προς τον Ανθεμούντα και τη θάλασσα. Σ’ αυτό το τελευταίο συνηγορεί και η ύπαρξη της ισχυρής τάφρου. Πιθανόν η εγκατάλειψη του οικισμού μετά τον 3ο π.Χ.αι. να οφείλεται στη μεταφορά των κατοίκων στην περιοχή της Θεσσαλονίκης από τον Κάσσανδρο.Η υπόλοιπη περιοχή του Πανοράματος δεν φαίνεται να παρουσιάζει στοιχεία αρχαίας οίκησης. Τα ευρήματα στην περιοχή της τούμπας (Πανόραμα Β) δείχνουν να υπάρχει σημαντικός οικισμός εκεί με εξέχοντα αρχιτεκτονικά στοιχεία, που θα πρέπει να συνδεθεί με το δίκτυο των οικισμών στις γειτονικές με το Πανόραμα περιοχές. Γι’ αυτό προβάλλει ως αναγκαιότητα η δρομολόγηση της ανάδειξης ενός αρχαίου οικισμού στην καρδιά του σύγχρονου Πανοράματος με μακροπρόθεσμο στόχο την επισκεψιμότητά του.