ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ Ν. ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ
ΣΧ.ΕΤΟΣ 2005-2006
Ενότητα Ι: Σχολείο, ακαδημαϊκή επίδοση και επιλογές ζωής
ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΗΛΙΚΗ ΖΩΗ ΚΑΙ Ο ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΦΥΛΟ
Δραστηριότητα 6η
Ο ΕΑΥΤΟΣ ΜΟΥ ΣΤΗΝ ΗΛΙΚΙΑ ΤΩΝ 30 ΕΤΩΝ
Επιμέλεια
ΚΟΜΝΗΝΟΣ ΠΑΝΤΕΛΗΣ
ΠΕ02
Γυμνάσιο Στρατονίκης
2006
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η παρούσα εργασία εκπονήθηκε στα πλαίσια της Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών κατά τη διάρκεια υλοποίησης του Προγράμματος του Κ.Ε.Θ.Ι , ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ: «Ευαισθητοποίηση Εκπαιδευτικών και Παρεμβατικά Προγράμματα για την προώθηση της Ισότητας των δύο Φύλων».
Έγινε προσπάθεια να καταδειχθούν, στα πλαίσια παρέμβασης στη σχολική ζωή, ταυτότητες φύλου στην εφηβεία και η διαμόρφωσή τους. Για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο είναι αναγκαίο να διερευνηθούν οι μηχανισμοί που από την παιδική κι εφηβική ηλικία οδηγούν στην παγίωση στερεοτύπων που αντανακλούν στις προσδοκίες των νέων για την ενήλικη φάση της ζωής τους.
Οι στόχοι των εφήβων παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις ανάμεσα στα δύο φύλα και ως προς τον αντικειμενικό τους στόχο και ως προς τα μέσα πραγμάτωσής τους και καταδεικνύουν διαδικασίες αλλά και παραμέτρους που καθορίζουν τις τελικές αποφάσεις. Οι αποφάσεις αυτές κατά κύριο λόγο καθορίζονται από κοινωνικούς παράγοντες, γενικούς ή και ιδιαίτερους, χαρακτηριστικούς για έναν τόπο, που γεννούν και αναπαράγουν στερεότυπα. Στερεότυπα επαγγελματικών προσδοκιών, στερεότυπα κοινωνικής θέσης, για τη σχέση με το άλλο φύλο, για το γάμο και την οικογένεια, τους φίλους, τη μόρφωση και τον ελεύθερο χρόνο.
Έρευνες έγιναν αρκετές στη διάρκεια των δύο προηγούμενων δεκαετιών (Deliyanni & Ziogou 1995). Οι έρευνες εστίασαν το ενδιαφέρον τους στις προσδοκίες και οραματισμούς των εφήβων τόσο στις επαγγελματικές επιλογές, όσο και σε κοινωνικές παραμέτρους, όπως η δημιουργία οικογένειας, ο γάμος ή οι συγκρούσεις μέσα στην οικογένεια. Οι έφηβοι που έλαβαν μέρος στις περισσότερες από τις έρευνες προέρχονταν από αστικά στρώματα του πολεοδομικού συγκροτήματος Θεσ/νίκης (Δεληγιάννη & Σακκά 1998) ή της Ρόδου (Βιτσιλάκη-Σορωνιάτη 1997).
Ωστόσο, παρότι υπήρχαν διαφοροποιήσεις από σχολείο σε σχολείο και κοινωνικό υπόστρωμα, ενδιαφέρον θα είχε να επεκταθεί η έρευνα σε σχολεία της ελληνικής επαρχίας, όπου ο πληθυσμός είναι κατά βάσιν αγροτικός, οι παραδόσεις και τα στερεότυπα ακολουθούν διαφορετικές συμπεριφορές από ότι στα αστικά κέντρα.
Μέσα από τις έρευνες αυτές οι αναλύσεις προσπαθούν να εξακριβώσουν πώς αναπαράγονται παραδοσιακά πρότυπα που προβάλλονται στο μέλλον, τόσο για αγόρια όσο και για κορίτσια. Τα πρότυπα αυτά έχουν διπλό ρόλο: Και προβάλλουν στο διηνεκές πολλαπλές ταυτότητες των δύο φύλων αλλά και συμβάλλουν στην αναπαραγωγή των ταυτοτήτων αυτών. Οι διαφορετικές ταυτότητες των αγοριών και των κοριτσιών συνδέονται με διαφορετικές επιλογές και προσδοκίες για τις μελλοντικές προοπτικές της ενήλικης ζωής (Δεληγιάννη-Κουϊμτζή Β. & Σακκά Δ., 2006). Ταυτόχρονα, συχνά επισημαίνεται πως το οικογενειακό περιβάλλον επιδρά σε σημαντικό βαθμό στη σύλληψη και διαμόρφωση των επιλογών των εφήβων και κατά συνέπεια οι πολλαπλοί ρόλοι στην οικογένεια διαμορφώνουν τις εφηβικές ταυτότητες σε μεγάλο βαθμό (Δεληγιάννη-Κουϊμτζή Β, Μαζηρίδου Ε & Κιοσέογλου Γ, 2006).
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ
Στα πλαίσια της έρευνας και προκειμένου να εξακριβωθεί πώς χτίζονται οι ταυτότητες φύλου στους έφηβους, και ιδιαίτερα σε αγροτικές περιοχές της Β. Ελλάδας, χρησιμοποιήθηκε υλικό (ερωτηματολόγια, δοκίμια, κ.ά.) στους μαθητές του Γυμνασίου Στρατονίκης, της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Χαλκιδικής. Οι κάτοικοι προέρχονται από αγροτική περιοχή, η οποία είναι γνωστή όμως για τη μεταλλευτική δραστηριότητα. Έτσι, από νωρίς ο τοπικός πληθυσμός εμφάνισε εργατικές κοινωνικές συμπεριφορές. Ταυτόχρονα, και ιδιαίτερα σήμερα, οι κάτοικοι εμφανίζουν εναλλακτικές απασχολήσεις, δασοκομία, κτηνοτροφία, ενώ πολλοί απασχολούνται στον τομέα παροχής υπηρεσιών είτε στα δύο Δημοτικά Διαμερίσματα της περιοχής (Σταγείρων και Στρατονίκης) είτε στα κοντινά ημιαστικά κέντρα (π.χ. Αρναία). Είναι γεγονός πάντως ότι η απουσία επενδυτικών μονάδων στην περιοχή και η έντονη αστυφιλία που διακρίνει τις περισσότερες περιοχές της ελληνικής επαρχίας, οδηγούν πολλούς, κυρίως νέους ανθρώπους, στη γειτονική Θεσσαλονίκη.
Στόχος
Η δραστηριότητα αυτή στοχεύει στο να καταδείξει τις προσδοκίες των εφήβων και των δύο φύλων για τη μελλοντική τους ζωή, τόσο σε επαγγελματικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο κοινωνικών σχέσεων. Μέσα από την καταγραφή των προσδοκιών βλέπουμε να αντανακλώνται τα στερεότυπα στις αντιλήψεις, το κοινωνικό υπόβαθρο που φέρουν οι νέοι αυτοί άνθρωποι αλλά και πώς τα στοιχεία αυτά μετασχηματίζονται στο σύγχρονο κόσμο.
Δείγμα
Στην έρευνα έλαβαν μέρος 20 μαθητές της Β΄ Γυμνασίου, ηλικίας 13-14 ετών. Από αυτούς οι 8 ήταν αγόρια και οι 12 κορίτσια.
Ερευνητικό Εργαλείο
Τα ερευνητικό εργαλείο που δόθηκε στους μαθητές ήταν δοκίμιο του τύπου έκθεσης («Ο εαυτός μου στην ηλικία των 30 ετών». Σχεδιασμός-Διασκευή: Β. Δεληγιάννη-Κουϊμτζή & Δ. Σακκά. Πηγή: C. Adams & M. Arnot, 1986). Επιλέχθηκε το εργαλείο αυτό, προκειμένου να καταθέσουν οι μαθητές τις απόψεις τους, τις προσδοκίες και τα όνειρά του για τη μελλοντική τους ζωή. Ο αναλυτής μέσα από ανάλυση περιεχομένου θα ακολουθήσει ορισμένους άξονες, για να κατηγοριοποιήσει τις θεματικές που αναπτύσσονται. Το εργαλείο είναι οικείο στους μαθητές, διότι προσομοιάζει αρκετά με τη συγγραφή γραπτών δοκιμίων στα οποία ασκούνται στη σχολική ζωή.
Διαδικασία
Φωτοτυπήθηκε και διανεμήθηκε στους μαθητές δισέλιδο φύλλο εργασίας στο οποίο καταχώρισαν τα στοιχεία: Σχολείο, Τάξη, Φύλο [βλ. Παράρτημα]. Δεν δόθηκε καμία επεξηγηματική οδηγία, προκειμένου να μη χαθεί το στοιχείο του αυθορμητισμού εκ μέρους των μαθητών. Δόθηκε διάστικτο περιθώριο συγγραφής περίπου μιάμιση σελίδας. Το δοκίμιο συγγράφτηκε μέσα στην τάξη. Οι μαθητές ήταν προειδοποιημένοι αλλά όχι για το περιεχόμενο του δοκιμίου. Η διάρκεια της συγγραφής περιορίστηκε σε μια σχολική ώρα (50 λεπτά). Σχεδόν το σύνολο των μαθητών έγραφαν με ευχέρεια και τελείωσαν τη συγγραφή πριν τη λήξη της προθεσμίας, εκτός από λίγες εξαιρέσεις.
Ανάλυση
Η μέθοδος επεξεργασίας των στοιχείων είναι η ανάλυση περιεχομένου. Σε συνεργασία με τους μαθητές αξιοποιήθηκε η κατηγοριοποίηση του περιεχομένου. Αυτή ακολούθησε τους ακόλουθους άξονες:
Σπουδές
Επάγγελμα
Καριέρα
Επιθυμία γάμου
Απόρριψη γάμου
Επιθυμία δημιουργίας οικογένειας
Απόρριψη δημιουργίας οικογένειας
Περιγραφή επαγγελματικής ζωής
Περιγραφή οικογενειακής ζωής
Τάσεις ανεξαρτησίας
Έμφαση στις φιλίες
Συγκρούσεις με γονείς.
Οι μαθητές στη συνέχεια, και σε συνεργασία με τον καθηγητή, κατέγραψαν τα αποτελέσματα σε πίνακες, έβγαλαν ποσοστά και ανέπτυξαν σε γραπτό λόγο τα συμπεράσματα από την ανάλυση περιεχομένου [βλ. Παράρτημα].
Συμπεράσματα – Διαπιστώσεις
Καταρχήν, οι αναλύσεις του δείγματος κατέδειξαν ένα μοντέλο – πρότυπο για τα κορίτσια αρκετά αντιφατικό σε σχέση με την οικογένεια, ενώ τα κορίτσια δείχνουν μεγάλη έφεση στο επάγγελμα μέσω σπουδών. Συγκεκριμένα, 8 στα 12 κορίτσια υιοθετούν το γάμο στις κοινωνικές τους επιλογές, το ποσοστό όμως που σχετίζεται με τη βούληση της δημιουργίας οικογένειας είναι εμφανώς μικρότερο (5/12). Από την άλλη, η μεγάλη πλειοψηφία είναι σταθερά προσανατολισμένη στο να ακολουθήσει ένα επάγγελμα (8/12), βγαίνοντας έξω από το σπίτι, στην αγορά εργασίας, όχι όμως απαραίτητα μέσα από σπουδές (5/12).
Τα αγόρια, ίσως περισσότερο επηρεασμένα από το οικονομικοκοινωνικό περιβάλλον της περιοχής, τους απασχολεί εξολοκλήρου το επάγγελμα (8/8), όχι όμως και οι σπουδές, για τις οποίες φαίνεται να αδιαφορούν σε μεγάλο βαθμό (2/8). [Πίνακας 2]
Στον κοινωνικό τομέα υπάρχει μια ισορροπία όσον αφορά τις επιλογές γάμου (4/8) και οικογένειας (5/8) για τα αγόρια. Αντίθετα, τα ποσοστά και για τα αγόρια και για τα κορίτσια που περιγράφουν την οικογενειακή αλλά κι επαγγελματική ζωή είναι χαμηλά (4-8 και 1-2 αντίστοιχα), γεγονός που είναι πιθανόν να συνδέεται με το νεαρό της ηλικίας τους και την απουσία σχετικών εμπειριών και παρατηρήσεων. Τα ποσοστά είναι μοιρασμένα και στις φιλίες (5/8 για τα αγόρια, 4/12 για τα κορίτσια), στοιχείο που καταδεικνύει ίσως πως οι φιλίες είναι βασική παράμετρος της κοινωνικής ζωής (στο τώρα με προβολή στο μέλλον) περισσότερο για τα αγόρια παρά για τα κορίτσια.
Αξιοπρόσεκτες είναι και οι παρατηρήσεις που σχετίζονται με τις μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες: Ενώ εμφανίζονται τάσεις ανεξαρτησίας στους μαθητές (4/8 στα αγόρια και 5/12 στα κορίτσια), οι συγκρούσεις με τους γονείς απουσιάζουν εντελώς.
Από τα στοιχεία του μικρού αυτού δείγματος μπορούν να εξαχθούν χρήσιμες παρατηρήσεις για το πώς διαμορφώνονται ταυτότητες φύλου στην εφηβεία και ποιες ιδιαιτερότητες παρουσιάζουν. Έτσι, λαμβάνοντας υπόψη και τους ιδιαίτερους οικονομικοκοινωνικούς παράγοντες της περιοχής, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα πως έχουμε ένα τυπικό μικρό δείγμα εφήβων της ελληνικής επαρχίας, όπου: Τα αγόρια δεν είναι προσανατολισμένα στις σπουδές και στην απόκτηση ενός πτυχίου ως προσόντος/εφοδίου για τη μελλοντική τους επαγγελματικής αποκατάστασης, κάτι που στα κορίτσια είναι πιο εμφανές. Η κοινωνική ταυτότητα της μελλοντικής συζύγου φαίνεται να επηρεάζει τις επιλογές των κοριτσιών, καθώς ελάχιστες (μία συγκεκριμένα) δεν ανέφεραν την προοπτική αυτή στα δοκίμιά τους. Αξιοσημείωτο είναι ότι ο γάμος είναι μέσα στα ενδιαφέροντα και των αγοριών, όπως και το ότι οι γονείς απουσιάζουν εντελώς από τα μελλοντικά σχέδια των εφήβων. Αυτό μπορεί να ερμηνευτεί είτε πως δεν υπολογίζουν τους γονείς στο σχεδιασμό της μελλοντικής ζωής είτε πως δεν αντιμετωπίζουν τη γονεϊκή παρέμβαση ως τροχοπέδη στην ανάπτυξη της μελλοντικής τους ζωής.
Ασφαλώς και οι διαφορετικές ταυτότητες των εφήβων αντανακλούν και διαφορετικές επιλογές στη μελλοντική ζωή. Το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα δεν είναι η ισοπέδωση των ιδιαιτεροτήτων και ο ομοιομορφισμός, αλλά η κατανόηση του πώς διάφοροι παράγοντες καθορίζουν τις ταυτότητες και το σχεδιασμό –άρα και την αναπαραγωγή των ταυτοτήτων αυτών – στο μέλλον.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Πίνακας 1.
Δείγμα: 20 μαθητές 12-14 ετών
Στρατονίκη 10-2-2006
Επιβλέπων: Κομνηνός Παντελής
| Φύλο | Αγόρια | Κορίτσια | Σύνολο |
| Σπουδές | 2 | 5 | 7 |
| Επάγγελμα | 8 | 9 | 17 |
| Καριέρα | 3 | 3 | 6 |
| Γάμος ναι | 4 | 8 | 12 |
| Γάμος όχι | 2 | 1 | 3 |
| Οικογένεια ναι | 5 | 5 | 10 |
| Οικογένεια όχι | 1 | 3 | 4 |
| Περιγρ. Επαγγ.Ζωής | 1 | 2 | 3 |
| Περγρ. Οικογ. Ζωής | 4 | 6 | 10 |
| Τάσεις Ανεξαερτησίας | 4 | 5 | 9 |
| Έμφαση στις φιλίες | 5 | 4 | 9 |
| Σύγκρουση με γονείς | 0 | 0 | 0 |
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-Adams C. & Arnot M., Investigating Gender in Secondary Schools. ILEA, 1986.
Deliyanii-Kouimtzi K & Ziogou R., Gendered Youth Transition in Northern Greece: Between Tradition and Modernity through Education. In L. Chisholm, P.Puchner, H Kruger & M Du Bois-Reymond (eds), Growing up in Europe Contemporary Horizons in Childhood and Youth Studies, Berlin, 1995
-Βιτσιλάκη-Σορωνιάτη Χ., Ο Ρόλος του Φύλου στη διαμόρφωση Εκπαιδευτικών και Επαγγελματικών Φιλοδοξιών. Στο Β. Δεληγιάννη & Σ. Ζιώγου (εκδ.) Φύλο και Σχολική Πράξη. 586-620, 1997
-Δεληγιάννη-Κουϊμτζή Β & Σακκα Δ., Ανδρικές Ταυτότητες στην Εφηβεία, 1998
-Δεληγιάννη-Κουϊμτζή Β, Μαζηρίδου Ε & Κιοσέογλου Γ, Οι προσδοκίες των γονέων για το μέλλον των παιδιών τους: Διαμορφώνοντας τις ταυτότητες φύλου στο οικογενειακό πλαίσιο. Στο Δεληγιάννη-Κουϊμτζή Β (εκδ), Ταυτότητες φύλου στην εφηβεία και το σχολικό πλαίσιο (Συλλ. Άρθρων), Θεσσαλονίκη 2003, 94-117,
-Δεληγιάννη-Κουϊμτζή Β. & Σακκά Δ., Ταυτότητες Φύλου στην Εφηβεία. Στο Φύλο και Εκπαιδευτική Πραγματικότητα στην Ελλάδα. Προωθώντας παρεμβάσεις για την ισότητα των φύλων στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, ΚΕΘΙ, 2003, 142-150.
